Topolski Jerzy Metodologia historii

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Warunkiem niezbędnym tak pojętego ruchu jest, jak wskazywaliśmy,ujmowanie rzeczywistości jako całości (układu) o wzajemnie powiązanych ina siebie oddziałujących elementach.Jest to więc zasada holizmu.Zpowiązanych ściśle zasad autodynamizmu i holizmu, mówiących o ruchu irozwoju całości", poprzez sprzeczności wewnętrzne wynika fakt istnieniaw takich całościach", stanowiących swoistą jedność sprzecznych części"(podukładów, elementów) wzajemnie warunkujących swe istnienie.Ich to walka" czy ścieranie" się powoduje ruch i rozwój.Fakt ten nazywa sięzasadą jedności przeciwieństw.Z zasady autodynamizmu i holizmu wynikabezpośrednio jeszcze inna zasada: mówiąca o tym, że w toku ruchu irozwoju zmiany ilościowe prowadzą do jakościowych, czyli do powstawanianowych jakości.Skoro uznaje się samorozwój, to zakłada się rodzenie,kształtowanie się i zanikanie zjawisk, a więc tym samym przyjęcie, że wpewnej chwili kształtujące się zjawisko osiąga stan, w którym występujeono już jako w pełni ukształtowane czyli jako nowa jakość.Jakość ta możebyć zaprzeczeniem dawnej jakości; z kolei zaś zaprzeczenie tej nowejjakości może przypominać ową jakość wcześniejszą.27 K.Marks i F.Engels Dzieła t.I, Warszawa 1962, s.586.28 Wchodzą tu w grę przede wszystkim następujące prace: K.Marks i F.Engels Niemiecka ideologia 1845-1846 (wyd.polskie we fragmentach w:K.Marks i F.Engels Wybrane pisma filozoficzne 1844-1846, Warszawa 1949);K.Marks Nędza filozofii (1847; wyd.Warszawa 1948), K.Marks Posłowie doII wydania Kapitału (1873; Warszawa 1951); F.Engels Anty-DUhring (1878;wyd.Warszawa 1948); F.Engels Ludwik Feuerbach i zmierzch klasyczne]filozofii niemieckiej (1886; wyd.Warszawa 1950; także w: K.Marks i F.Engels Dzieła Wybrane t.II, Warszawa 1949); F.Engels Dialektykaprzyrody (1873-1888; wyd.Warszawa 1953).Z opracowań marksistowskich natemat metody dialektycznej wymienić można m.in.W.Krajewski Ontologia{Główne zagadnienia i kierunki filozofii, cz.II), Warszawa 1965; M.Cornforth Materializm dialektyczny t.I (tłum.), Warszawa 1964.Dialectica materialista, Bucuresti 1963.Specjalnie dialektyce procesuhistorycznego (w przyrodzie i społeczeństwie) poświęcona jest praca B.A.Gruszina Oczerki logiki istoriczeskogo issledowania, Moskwa 1961.W tymmiejscu wskazać należy na obszerną pracę J.P.Sartre'a pt.Critiąue dela raison dialectiąue, Paris 1960.Autor zajmuje się społeczeństwem(grupą) jako całością, stając na stanowisku holistycznym.Nie mamy w tymmiejscu możności szerzej ustosunkować się do tej nader interesującejpracy.29 Por.w szczególności W.Lenin Zeszyty filozoficzne, Warszawa 1956.30 W.Lenin pisał wyraznie, że poznanie sprzecznych części każdegozjawiska jest istotą dialektyki (Por.M.Cornforth Materializmdialektyczny, s.96).Sformułowanie tej zasady (o ścierających siętendencjach) nie narusza logicznej zasady sprzeczności tzn.z tego, żecoś się tak rozwija, nie wynika para zdań sprzecznych.Por.K.Ajdukiewicz Zmiana i sprzeczność w: Język i poznanie t.II, s.90 - 106.142Do spraw tych jeszcze wrócimy w następnej części pracy, przy omawianiucech charakterystycznych przedmiotu badań historycznych dziejów.To samodotyczy problematyki materializmu historycznego, stanowiącej podstawęnaszych dalszych rozważań o dziejach i metodzie ich wyjaśniania.4.POWSTANIE MATERIALIZMU HISTORYCZNEGOMetoda dialektyki materialistycznej zastosowana do rozpatrywania dziejówspołeczeństwa dała w rezultacie teorię i metodę materializmuhistorycznego3!.Mówiąc o materializmie historycznym jako o teoriirozumiemy przez to zbiór stwierdzeń ogólnych o dziejach wyjaśniającychruch i rozwój w społeczeństwie, zaś mając na myśli materializmhistoryczny jako metodę rozumiemy przez to zbiór dyrektyw badawczychtworzących w sumie określony model wyjaśniania dziejów.Twórcami teorii imetody materializmu historycznego, podobnie jak dialektykimaterialistycznej, są K.Marks i F.Engels32.Rozwijali ich tezy przedewszystkim W.Lenin33, J.Plechanow.Ponadto wiele tez rozwijali: K.Kautsky, A.Labriola, H.Cunow, N.Bucharin, L.Krzywicki, K.Kelles--Krauz, A.Gramsci, G.Lukacs, L.Goldman34 i inni35, wprowadzając przyoperowaniu7V Mówi się nieraz o materializmie dziejowym".Termin materializmhistoryczny" z uwagi na szerszy zakres ujęcia historia" aniżeli dzieje"wydaje się odpowiedniejszy.Sugeruje nie tylko sprawę pojmowania dziejów,lecz również metodę ich badania.32 Teoria i metoda materializmu historycznego rozwijana jest przezMarksa i Engelsa we wszystkich niemal ich dziełach.Spośród prac Marksawymienimy: Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa.Wstęp (1844 K.Marks i F.Engels Wybrane pisma filozoficzne 1844-1846; Warszawa1949); Nędza filozofii (por.przyp.303); Przyczynek do krytyki ekonomiipolitycznej (1859; Warszawa 1949, 1955) oraz prace stanowiące praktycznezastosowanie zasad materializmu historycznego do badania dziejów:Osiemnasty ,38B0V35'0 Ludwika Bonaparte, Wojna domowa we Francji a takżefundamentalne dla całego marksizmu dzieło: Kapitał.Spośród prac Engelsawymienimy: Ludwik Feuerbach i zmierzch klasycznej filozofii niemieckiej(por.nasz przyp.27); Anty-DUhring (por.przyp.27); Pochodzenierodziny, własności prywatnej i państwa; Rozwój socjalizmu od utopii donauki.Zasady materializmu historycznego stosuje Engels w pracy: Wojnachłopska w Niemczech.Z prac wspólnych Marksa i Engelsa wymienimyNiemiecka ideologia (por.przyp.27) i Manifest Komunistyczny (1847).Marks i Engels wiele sformułowań podali również w swych listach (por.np.Wybór: Marks i Engels O materializmie historycznym,WsLrsza.wsL 1946).33 Z prac Lenina wymienimy szczególnie jego Rozwój kapitalizmu w Rosji(1899, w: Dzieła t.3 Warszawa 1953); Państwo a rewolucja (1917, Warszawa1953; Dzieła t.25, Warszawa 1951).34 J.Plechanow Przyczynek do zagadnienia rozwoju monistycznegopojmowania dziejów (1894; Warszawa 1948); O materiał/stycznym pojmowaniudziejów (1897; Warszawa 1946); O roli jednostki w historii (1905;Warszawa 1947).K.Kautsky Die materialistische Geschichtsauffassung,Berlin 1927 (wyd.polskie: Materialistyczne pojmowanie dziejów t.1-2,Warszawa 1963).Kilka studiów A.Labrioli wraz z nader interesującą pracąP.Togliatti'ego (O właściwe rozumienie myśli Antonia Labrioli) wydano wtomie: A.Labriola, Szkice o materialistycznym pojmowaniu dziejów,Warszawa 1961.Z tego najważniejsza jest praca: Del materialismo storico(1896).H.Cunow Die Marxsche Geschichts-, Gesellschafts- und Staats-theorie.N.Bucharin Teoria materializmu historycznego (1921; wyd.polskie 1927; 1936).Można wymienić wiele prac L.Krzywickiego, w którychzawarte są stwierdzenia z zakresu teorii rozwoju społecznego.K.Kelles-Krauz Materializm ekonomiczny, Kraków 1908.A.Gramsci Dzieła wybrane,Warszawa 1960.G.Lukacs Geschichte und Klassenbewusstsein, Berlin 1923.Jest tłumaczenie francuskie (Histoire et cons-cience de classe, Paris1960).L.Goldman Sciences humaines et phiłosophie, Paris 1952 (wyd.polskie: Nauki humanistyczne a filozofia, Warszawa 1961).35 Z nowszych prac poświęconych omówieniu (i interpretacji) zasadmaterializmu historycznego wymienimy: Materializm historyczny (pod red.F.W.Konstantinowa) wyd.polskie, Warszawa 1956; J.Hochfeld Studia omarksistowskiej teorii społeczeństwa, Warszawa 1963; O.Lange Ekonomiapoli-143na ogół tymi samymi pojęciami wiele elementów dyskusyjnych [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Linki