Koneczny Feliks Dzieje administracji w Polsce

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Z tamy będzie Ostroróg, pan gruntównadbrzeżnych, mieć korzyść jakąś, zapewne rybołowczą, skoro nakłada się za to na niego obowiązekwpisany w konstytucję sejmową: Ostroróg musi wystawić śluzę.Co za szczegółowość! Nie mieści onabynajmniej w sobie same tylko cechy ujemne; wszakżeż wynika ona i tutaj ze skrupulatnego poczuciaprawa, z najbardziej chwalebnego poszanowania praw sejmowych, które stanowią ostoję swobódobywatelskich.Ale mamy tu zarazem klasyczny przykład, że brakowało pewnych urządzeń, którebyzdjęły z sejmu cały ten balast drobiazgów lokalnych, nie umniejszając przez to jego powagi, ani też niegrożąc obywatelstwu ukróceniem jego swobód.Obywatelstwo samo winno było wyłonić z siebie pewiendział administracji wraz z przynależną jej egzekutywą.Mieszczanie wileńscy i kowieńscy ujęli ten moment dobrze w r.1607.Na rzece Wilji pobierano złotowe" na koszta jej czyszczenia.Mieszczanie tych dwóch miast oświadczyli, że biorą to na siebie, naswój koszt i sejm złotowe" znosi.Oni, mieszczanie, kupcy, najbardziej spławu potrzebują, oni tylkopłacą opłaty celne; taniej im wyjdzie samym dbać własnym kosztem o czystość koryta rzecznego, i woląteż sami dojrzeć, żeby robota była porządnie wykonana.Tym razem konstytucja sejmowa nie wymieniażadnych osób; magistraty wileński i kowieński załatwią to już same najlepiej, kto ma co robić.Stanmiejski jest autonomicznie lepiej urządzony, posiada więcej urządzeń administracji własnej, niż szlachta.Przyjrzawszy się drobiazgowości uchwał sejmowych w sprawach dróg wodnych, nie będziemy siędziwili, gdy ją napotkamy w wielu innych materjach.Możnaby z Voluminów Legum przytaczaćprzykłady z najrozmaitszych działów życia ekonomicznego.Sejm wkracza w szczegóły nawet rozwozusoli po państwie! Ciągle czytuje się tytuły O soli bydgoskiej", t.j.o dowozie soli wielickiej ipodkarpackiej do państwowego magazynu w Bydgoszczy i o dalszem rozwożeniu jej stamtąd na mniejsze komory" i składy mazowieckie, bo magazyn ów głównie dla wygody Mazowsza był urządzony.%7łupnikbydgoski postanawia konstytucja sejmu 1607 r. ma sól sprzedawać tylko obywatelom Poznania iKalisza, a żupnik ruski ma dbać o to, by była wystawiona na składzie we wszystkich miejscachprzepisanych, t.j.po miastach mniejszych.Sejm roku 1609 zajął się szczegółowo jednym z takichskładów drugorzędnych, w Sochaczewie, i rozporządził, żeby z tego magazynu zrobić jeszcze jedenuboczny, trzeciorzędny, żeby sól sochaczewska" była także w Kamionny.Inicjatywa wyszła oczywiścieod mieszkańców Kamionny i okolicy, a żupnik nie mógł spełnić ich życzenia z własnej woli; musieliwięc wystarać się o uchwałę sejmową.Pole działania żupnika było za szczupłe, a nie mógł narażać się naskutki przekroczenia swej kompetencji.Według wszelkiego prawdopodobieństwa żupnicy byliby saminajlepiej pokierowali handlem i rozwozem soli, zwłaszcza gdyby im zapewnić jaki udział w zysku.Zwraca uwagę okoliczność, czemuż nie poruczano całego szeregu czynności, o jakich w tym przeglądziekilkunastu konstytucij sejmowych mowa, urzędom gotowym od dawien, a posiadającym nader rozległyzakres działania, mianowicie starostwom grodowym? Czyż ucierpiałby samorząd na tem, gdyby zamiastMonwida najbliższe starostwo zajmowało się oczyszczeniem Styru, a tem bardziej zamiast Ostrorogazrobieniem tamy i śluzy, zwłaszcza skoro tama była królewska"? Według nowoczesnych pojęćegzekutywa należy do rządu, do władz państwowych.Wówczas jeszcze się nad tem nie zastanawiano.Winnych krajach także dopiero dłuższe doświadczenia, zebrane z pomyłek i strat czasu i pieniędzy,doprowadzimy do zastanawiania się nad rodzajem władz, ich zakresem i rozdziałem; Polska nie miałaobowiązku, żeby jej wystarczało doświadczenie krótsze!Poprzestańmy na tych sprawach.Szczegóły ich są pouczające, mieszczą bowiem w sobie ciekawemomenty z dziejów administracji.Ani województwo, ani starostwo, ani sejmik powiatowy nie mógłżeżzałatwić naprawy mostu, usypania tamy, oczyszczenia koryta rzecznego? aż sejm potrzebny do takichrzeczy?! A czyż tamą na Bugu interesował się ktoś inny, jak posłowie tego samego powiatu; czy grobla wBełzkiem mogła zająć bliżej posłów pomorskich? Rozstrzygać o takich sprawach, mieć w nich zdaniewłasne może tylko ktoś, kto zna stosunki miejscowe; z czego wniosek, że sejmujący posłowie załatwialite sprawy tak, jak je przedstawili posłowie miejscowi; nie mogło nawet być inaczej.Gdyby je załatwiałsejmik danego powiatu, byłoby to samo, a starosta byłby to może zrobił jeszcze lepiej.Sprawy te szłyprzed sejm, bo chodziło o grosz publiczny, ze skarbony państwowej, albo też o nowy podatek, choćbytylko miejscowy i na specjalny cel.Chodziło o utrzymanie zasady, że pieniądze mogą być wydawane zeskarbu Rzpltej tylko na cele uchwalone przez sejm; choćby więc o grosz tylko chodziło, musiało to byćwymienione w konstytucji sejmowej.Chodziło następnie o drugą zasadę, że tylko sejm może nakładaćciężary na obywateli, choćby również chodziło tylko o koszty naprawy jakiejś grobli na drodzepublicznej.Widać z tego, że autonomja sejmikowa, chociaż tak szeroka, nie była jednak głęboką, skoroutykała jednak na.braku własnej kasy, z którejby te wydatki pokrywano [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Linki