Kosiński Polski teatr przemiany

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Gdyby nawet przedstawiona powyżej interpretacja Wyzwolenia nie sta-nowiła wystarczającego dowodu potwierdzającego te tezy, to umacnia je samfakt kontynuowania przez Wyspiańskiego twórczości teatralnej i drama-tycznej (choć już bez prób przedstawiania narodu ), a potwierdza jegobodaj najbardziej niezwykłe dzieło, jedna z najpiękniejszych książek o te-atrze, jakie kiedykolwiek napisano praca bez tytułu nazywana zwyczajo-wo studium o Hamlecie.Między nim a Wyzwoleniem istnieją wielorakiei warte prześledzenia związki i podobieństwa, spośród których zajmęsię w tym miejscu tylko dwoma: wpisaną w strukturę dzieła dwoistościąi niespójnością oraz ściśle z nimi związaną labiryntowością konstrukcji.Jeśli potraktować studium o Hamlecie jako autorską interpretację Szeks-pirowskiego dramatu, to trzeba przyznać, że jest to interpretacja pęknięta,nie układająca się w całościowy wywód objaśniający Hamleta w jakiś spo-sób.Oczywiście, z naszej perspektywy takie niedopełnienie wymogu dania adekwatnej wykładni nie jest żadnym błędem coraz częściej i corazmocniej stajemy wszak wobec konieczności uznania, że taka wykładnia ,klucz do złamania szyfru dzieła jest utopią, jednak w czasie pisania stu-dium zadanie stojące przed interpretatorem było jasne: dać konsekwentnei spójne objaśnienie dzieła, wyczerpująco i jasno odpowiedzieć na pytanieo jego sens i znaczenie.Tego nakazu Wyspiański nie wypełnia.Jego Ham-let nie jest wykładem jakiegoś jednego całościowego rozumienia dramatuSzekspira, nie zawiera określonej lekcji.Stanowi natomiast dynamicznyzapis procesu myślowej wędrówki przez dzieło, jego rozegrania na scenie teatru duszy.Wyspiański buduje swoją książkę wokół zasadniczej koncepcji dwóchHamletów wpisanych w jeden utwór, znany nam jako najsłynniejszy dramatzachodniej Europy.Ta zasadnicza dwoistość sprawia, że jego książka makonstrukcję dwu-, a w zasadzie czwórdzielną, na którą składają się:2181.prolog, zawierający odpowiedz na pytanie jakże to Szekspir pisywał?(do s.41, w.95827);2.część I opis procesu odejścia od tradycji, rekonstrukcja i interpre-tacja TRAGEDII (od s.41, w.959 do s.101, w.2612);3.część II interpretacja DRAMATU (od s.101, w.2613 do s.149,w.3494);4.epilog podsumowanie całości, uwagi końcowe (o monologach, prze-strzeni; od s.149, w.3495).Części pierwsza i ostatnia odnoszą się bezpośrednio do Hamleta istniejące-go, części środkowe rozchodzą się od pewnego wspólnego punktu, aby na-stępnie, w zakończeniu zejść ponownie, w tym samym miejscu dramacieSzekspira takim, jaki został napisany.Ten czteroczęściowy podział zostałprzez Wyspiańskiego zaznaczony graficznie, podwójną ciągłą i pogrubionąlinią.Są to najmocniejsze znaki graficznego podziału w książce o Hamlecie,ale nie jedyne.Każda część (ujmuję to słowo w cudzysłów, ponieważ niejest to nazwa autorska, ale moja propozycja interpretacyjna) dzieli się dalejna mniejsze cząstki, oddzielane, w zależności od istniejących między nimiróżnic, podwójną lub pojedynczą linią falistą28.W ramach tych podziałównastępują zmiany tematów, pojawiają się wtrącenia, nagłe zwroty myśli,nawroty do spraw już zdawałoby się omówionych.Wyraznie nato-miast oddzielone są dwie części poświęcone dwóm nienapisanym przezSzekspira Hamletom, które Wyspiański interpretuje oddzielnie, uznawszyna początku, że owa dwoistość istniejącego dzieła jest jego zasadniczą nie-konsekwencją i że[& ] dwóch różnych dramatów w tej samej postaci nie można złożyćw jeden jak nie można złożyć wiary i niewiary.Dwóch jest Hamletów w jednym tym dramacie.(s.28, w.561 564)Jeden dawny, który wierzy w Ducha-ojca i jego słowom bezgranicznieufa i drugi, który w Ducha wątpi i własną inteligencją dochodzi do praw-dy i czyni sąd.Pierwszy jest bohaterem TRAGEDII, drugi DRAMA-TU.Pierwszy jest związany z tradycją, drugi stanowi oryginalną kreację27Numery stron i wierszy według wydania: Stanisław Wyspiański: Hamlet, [w:] tegoż:Dzieła zebrane, redakcja zbiorowa pod kierownictwem Leona Płoszewskiego, t.13, Wy-dawnictwo Literackie, Kraków 1961.28Dwukrotnie pojawiają się inne znaki graficzne: na s.18 linia kropkowana oznacza-jąca zmianę pory dnia i toku myśli Hamleta (noc: wiara w Ducha dzień: zwątpienia);na s.77 linia przerywana znak opuszczonego miejsca i pauzy w cytowanym monologuDucha.219Szekspira, który tworząc nowego bohatera nie odrzucił jednak przeszłości,zachowując w swoim dziele ślady pozwalające Wyspiańskiemu na rekon-strukcję nienapisanego dzieła, w którego centrum znajduje się nie Hamletjako inteligencja walcząca i zdobywająca prawdę, ale Duch.Ta tragediaDucha stanowi pierwszy akt dramatu istniejącego, akt dziejący się Nocą.Gdy jej mroki rozproszą się, Hamlet, który przysiągł Duchowi zemstę, za-czyna w niego wątpić i iść nie za nakazem Ducha, lecz własną inteligencją.Szekspir w rekonstrukcji Wyspiańskiego tego właśnie Hamleta chciał stwo-rzyć przede wszystkim, nim i jego dramatem się zajął, jednocześnie pozo-stawiając uszanowane fragmenty dawnej tragedii (sceny z Duchem, scenyz Fortynbrasem).To porzucenie dawnego Hamleta, zostało opowiadaWyspiański zaakceptowane przez publiczność, która także porzuciła tra-dycję i poszła za inteligencją bohatera.Dramat zwyciężył i dramatowi teżpoświęca Wyspiański więcej uwagi, uznawszy, że z tragedii zostały w ist-niejącym Hamlecie tylko nieliczne fragmenty.Zasadnicza różnica między tragedią Hamleta i jego dramatem polegana stosunku do prawdy pochodzącej z zaświatów oraz na możliwości lubniemożliwości uwierzenia w nią.yródłem tragedii jest poddanie się woliDucha, wypełnianie postawionego przezeń nakazu zemsty, co wiedziedo śmierci zarówno winnych, jak i samego Hamleta.Jej istotę stanowispotkanie umarłych i żyjących, wiodące do dopełnienia spraw niezakoń-czonych i do ostatecznego panowania Króla-Ducha, śmierci.NatomiastHamlet bohater dramatu w Ducha nie wierzy i podejmuje własne działa-nia mające na celu wyświetlenie prawdy.W efekcie dociera do tego samegomomentu śmierci winowajców i śmierci własnej, ale dociera oczywiścieinną drogą i jako kto inny.Zasadnicza różnica nie polega na odmiennościwydarzeń, wypadków, ale na odmienności procesu wewnętrznego, procesuprzemiany.Hamlet z tragedii jest taki sam, jak jego przeciwnicy działaidąc za nakazami zewnętrznymi wobec niego.Hamlet z dramatu zmieniasię, dorastając do samego siebie i osiągając w chwili śmierci pełnię sobieprzeznaczoną [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Linki