Chmielewski, Damian Społeczno kulturowy obraz regionu Warmii i Mazur. Ujęcie systemowe (2012)

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.2.1.1.Historia pojęcia kulturaDziś, chcąc podsumować zmiany w rozumieniu kultury, należy stwierdzić, za AntoninąKłoskowską, iż w historii myśli europejskiej, od czasów starożytnych, aż do początkówoświecenia rozważania te zawierały się między skrajnym idealizmem Platona ichrześcijańskiej myśli tomistycznej a naturalizmem Francisa Bacona i relatywizmem Michela167(za:) Sztompka P., Op.cit., 2007, s.43.168Herder J., Myśli o filozofii dziejów, T.I, Warszawa 1962, s.4.169Fleischer M., Op.cit., s.19.51de Montaigne a.170 Dzieje się tak, pomimo tego, iż samo pojęcie kultura i refleksja nad niąjest w zasadzie czynnikiem stosunkowo nowym (uważa się, iż dopiero wiek osiemnastyprzyniósł ze sobą rozszerzenie użycia tego pojęcia lub równoznacznie rozumianegookreślenia cywilizacja, w naukowej literaturze Europy), choć rozważania dotyczące, bądzdotykające owego tematu, bez użycia tej terminologii, sięgają czasów starożytnych.Najdawniejsze przekazy, które jej dotyczą, pochodzą, bowiem, z V wieku p.n.e.171Właśnie w tym okresie greccy Sofiści próbowali odtworzyć dychotomię między tym, conaturalne i tym, co nabyte społecznie.W czasach nowożytnych, pojęcie to pojawiło się po razpierwszy w 1510 roku, w języku angielskim, gdzie użyto go w znaczeniu rozmyślnegowysiłku, zmierzającego do rozwinięcia, jakości jakiegoś przedmiotu. 172 w 1688 roku SamuelPufendorf przytoczył cyceroński termin cultura animi na oznaczenie kształtowaniamoralności, rozumu, popędów, ale też organizacji życia społecznego, obyczajów, czy mody,znacznie rozszerzając, tym samym, znaczenie owego pojęcia173.Innym, klasycznym,badaczem, którego kulturowe rozważania wyprzedziły swoją epokę, był Johann Herder.JerzySzacki pisał o nim, nawet: wielki poprzednik nauk o kulturze 174.Kultura według niegostanowi uniwersalną, niezbywalną cechę ludzkości, realizującą się poprzez tradycję, czyliprzekazywanie międzypokoleniowego dorobku.W tym akcie szczególną rolę odgrywa język.Od niego, bowiem, według autora, zaczął się rozum człowieka.175Jednak największe uznanieprzyniosło autorowi wyjątkowe, jak na warunki osiemnastowiecznej filozofii nauki,rozdzielenie wartościowanych i niepodlegających temu aktowi aspektów kultury, bowiemdominującym podejściem było, z jednej strony selektywne, z drugiej bezwzględniewartościujące traktowanie tego zjawiska.176Podobne stanowisko reprezentował, jak się wydaje, twórca najbardziejrozpowszechnionej definicji kultury w dziewiętnastym wieku Edward Burnett Tylor, który w1871 roku upublicznił swoją definicję, do dziś uważaną za jedną z najszerszych ijednocześnie traktowaną za standard.Jak pisał: kultura lub cywilizacja w szerokim,etnograficznym sensie to takie pojęcie wiedzy, wierzeń, sztuki, moralności, prawa,zwyczajów, obrzędów i wszystkich pozostałych umiejętności i przyzwyczajeń, któreczłowiek, jako ogniwo socjalności sobie przyswaja.Stan kultury w różnorodnych formach170Kłoskowska A., Socjologia kultury, Warszawa 2007, s.19.171Golka M., Op.cit., 2007, s.31.172Bagby P., Kultura i historia.Prolegomena do porównawczego badania cywilizacji, Warszawa 1975, s.117.173(za:) Kłoskowska A., Op.cit., 2007, s.20.174(za:) Szacki J., Op.cit., s.129.175Herder J., Op.cit., s.161.176(za:) Kłoskowska A., Op.cit., s.31.52socjalnych ludzkości jest, o ile daje się zbadać na podstawie ogólnych zasad, przedmiotem,który przydatny jest do studiowania praw ludzkiego myślenia i działania.Z jednej stronyregularność, która przewija się przez całą cywilizację, przypisać można oddziaływaniuregularnych przyczyn, podczas gdy z drugiej strony różnorodne stopnie tejże rozpatrywaćmożna, jako stopnie rozwoju, z których każdy jest wynikiem zaszłej historii, wnosząc ze swejstrony swoją część w kształtowaniu historii przyszłości. 177Inny, dziewiętnastowieczny badacz, Adolf Bastian, był jednym z pierwszych, którypostanowił zdefiniować kulturę w kontekście ludzkich działań.Już w 1875 roku pisał, iż jestto: nauka o człowieku w odniesieniu do jego socjalnych sposobów zachowań. 178 Zpodobnego założenia wychodził w swojej koncepcji z 1899 roku Heinrich Rickert179.Aspektrelatywizmu w jego teorii uwzględnia perspektywiczność kultury, polegającą na odmiennymujmowaniu i rozumieniu tych samych lub podobnych obiektów kultury.Inną, bardziej znanądefinicją kultury, jest ta przypisywana Frankowi Boasowi, który w 1938 roku definiowałkulturę: jako całość duchowych i psychicznych współoddziaływań i aktywności, którecharakteryzują zachowanie jednostek, tworzących grupę socjalną.180Nie tylko aspekt relatywizmu, czy też subiektywizmu był podnoszony, w kontekścieopisu kultury.W zależności od przyjętych założeń badawczych każdy z badaczy starał sięuwypuklić interesujące go cechy tego zjawiska.Poszczególni badacze odróżniali, chociażby:kulturę symboliczną, dominującą, narodową, adaptacyjną, materialną, kulturę miasta lub wsi,kulturę organizacyjną, polityczną, a także kulturę masową, popularną, młodzieżową, (czy wnieco innym rozumieniu subkulturę młodzieżową) oraz wiele innych jej przejawów.Taki,stosunkowo szeroki, zakres definicyjny wywodzi swoje założenia z dziewiętnastowiecznejantropologii kulturowej.A te, w większości, oparte są na definicji wspomnianego jużEdwarda B.Tylora z 1871 roku.Utożsamiał on owo pojęcie z wyuczonymi zasobami wiedzy,wierzeń, sztuki, moralności, prawa i zwyczajów.181Dla niego i innych dziewiętnastowiecznych antropologów, kultura była świadomymwytworem ludzkiej racjonalności.Podobnie jak cywilizacja, nacechowana stałym dążeniemdo wyższych wartości duchowych, te, natomiast, zgodnie z zasadą etnocentryzmu, cechowałyówczesne cywilizacje Europy zachodniej.Przyjęcie takiej teorii umożliwiło stworzenieswoistej hierarchii kultur i cywilizacji, stanowiącej w dalszej kolejności usprawiedliwienie177(za:) Fleischer M., Op.cit., s.30; także Geertz C., Interpretation of Cultures, New York 1973, s.4.178(za:) Fleischer M., Op.cit., s.29.179(za:) Fleischer M., Op.Cit., s.21 i nast.180(za:) Fleischer M., Op.Cit., s.30-31.181Słownik socjologii i nauk społecznych, (red.) Gordon M., Warszawa 2005, s.164 165.53działań kolonizacyjnych, prowadzonych w odniesieniu do stojących na niższym niż krajezachodnie poziomie.Zgoła inaczej zaczęto traktować kulturę w wieku dwudziestym.2.1.2.Wybrane nurty współczesnej analizy kulturowejW zasadzie, poszczególne działy nauk, czy nawet poszczególni badacze, doprowadzilido powstania swoiście rozumianych ujęć kultury współczesnej.Początki nowożytnegobadania kultury nie rozpoczynały się od badań nad analizą języka i jego produktów, ale badańnad kulturami prymitywnymi, czy też pierwotnymi, ich obyczajami, zwyczajami, czy teżzachowaniami.Według Michaela Fleischera obecny stan badań dzieli się na dwa obszary.Wramach etnologii, czy antropologii bada się obyczaje i zachowania.W ramach nauk o kulturzezgłębia się szeroko pojmowaną komunikację językową.182 Piotr Sztompka183 skupił siębardziej na sposobach poznawania kultury przez samych socjologów.Pisał on, iż w sensieontologicznym mamy obecnie do czynienia z trzema socjologiami, w rozumieniu kierunku,czy też paradygmatu, a każdy z nich na swój, nieco odmienny sposób zajmuje się kulturą [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Linki