Modzelewski Karol Barbarzynska Europa

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Wszystkie inne daniny prawa książęcegopobierali książęcy komornicy bezpośrednio z poszczególnych gospodarstw (stróżę,powołowe-poradlne, podymne) lub z poszczególnych wsi (podworowe, narzaz).Jedyniedaninę opolną płacili wspólnym sumptem wszyscy opolnicy, rozliczając się między sobą wewłasnym zakresie z poniesionych kosztów.Zdarzało się, że kwestionowali immunitet,domagając się od mieszkańców wsi klasztornych, które książę zwolnił od opolnej krowyi wołu, aby po dawnemu uczestniczyli w kosztach wspólnej daniny75.Biorąc to wszystko poduwagę, Karol Buczek uznał daninę opolną za relikt plemiennej skarbowości.Był to, jegozdaniem, dar składany zwyczajowo przez wspólnoty sąsiedzkie wielkoplemiennemu księciuPolan76.Wszystkie dostępne poszlaki przemawiają za trafnością tej hipotezy.Zauważmy przyokazji, że zakłada ona szczególną relację miedzy wspólnotami opolnymi jako politycznymipodmiotami niższego rzędu a plemienną całością z księciem na czele.Tak zwana funkcja graniczna polegała na obowiązkowej asyście opola, zwołanegow tym celu przez samego księcia lub przez książęcego urzędnika, przy wytyczaniu granicposiadłości.W obrębie tak wytyczonych granic nikt oprócz pana gruntowego nie mógł odtądzajmować ziemi pod uprawę.Opole, które uczestniczyło w graniczeniu, miało od tej pory,z pokolenia na pokolenie, obowiązek okazywania przebiegu granicy, ilekroć doszło dokontrowersji.Za fałszywe okazanie nakładano na całe opole karę pieniężną77.Ale tzw.funkcja graniczna była tylko wierzchołkiem góry lodowej.yródławspominały o niej często, bo w grę wchodziły interesy Kościoła.Z nielicznych, leczwymownych wzmianek wynika jednak, że w podobnym trybie, jak o granicach posiadłości,opola musiały udzielać wiarygodnych informacji potrzebnych książęcym sądomi administracji do rozstrzygania sporów o własności ziemi i o korzystanie z użytków,zwłaszcza zaś do poboru danin na rzecz monarchii.W tych sprawach zazwyczaj niesporządzano, a w każdym razie nie przechowywano pisemnych dokumentów.W niepiśmiennej społeczności zbiorowa, wielopokoleniowa pamięć wspólnot sąsiedzkichbyła najpewniejszym sposobem utrwalania i przekazywania informacji o miejscowychstosunkach.Opola nie przeprowadzały poboru danin, ale komornicy książęcy nie poradzilibysobie z tym zadaniem bez wiadomości, które dostarczali opolnicy78.Przy tym wszystkim opola nie były organem książęcej administracji.W czasach,z których pochodzą nasze zródła, nikt nie stał na czele wspólnoty opolnej.Nie było tu nikogotakiego, jak saski gograf, alemański setnik czy szwedzki haeradsh�fthingi.W odróżnieniu odgermańskich wspólnot wiecowych opola nie gromadziły się w regularnych odstępach czasui nie zbierały się z własnej inicjatywy.Zwoływał je książę lub działający w jego imieniuurzędnik, aby wytyczyć granicę ujazdu, zasięgnąć niezbędnych informacji, zażądaćwskazania zabójcy lub obciążyć ogół opolników zbiorową odpowiedzialnością i karąfinansową za zabójstwo, za niedopełnienie obowiązków porządkowych lub za poświadczenienieprawdy.Na domiar wszystkiego kar tych nie spłacało opole we własnym zakresie.Rozkładano je na poszczególnych opolników i od każdego z nich administracja książęcegookręgu grodowego, zwanego w XIII w.kasztelanią, pobierała odpowiednią cząstkę wspólnejnależności79.Ze względu na brak jakiegokolwiek administratora oraz na wykonywanie funkcjipublicznych na podstawie mechanizmów współdziałania i zbiorowej odpowiedzialności niesposób uznać opola za instytucję powołaną do życia przez państwo.Była to zapewnewspólnota znacznie starsza od polskiej państwowości i od ustroju prawa książęcego.Przemawia za tym również skład społeczny wspólnoty: jeszcze na początku XIII w. całeopole składało się zarówno z rycerzy, jak i z prostego ludu (tota vicinitas Radeov, tamnobilium quam simplicium)80.Pod tym względem opole nie różniło się od kopy, go i heradu.Jeśli chodzi o najniższą jednostkę organizacji terytorialnej, państwo piastowskie przyszło nagotowe: podporządkowało sobie opola i obarczyło je ważnymi zadaniami, nawiązując dotradycyjnych funkcji związku sąsiedzkiego.W podobnej sytuacji podobnie postąpili około550 r.Childebert I i Chlotar I.Na tle porównawczym zwraca jednak uwagę całkowita nieobecność w zródłachwzmianek o wiecowym sądownictwie opoli.Milczenie zródeł ma w tym wypadku mocdowodu.Dokumenty, z których czerpiemy wiadomości o organizacji opolnej, zawierająszczegółowe klauzule immunitetu sądowego.W roli sędziów występują tam - opróczpanującego - wyłącznie jego urzędnicy, głównie stojący na czele okręgów grodowychkasztelanowie i ich zastępcy.Skoro pisano w dokumentach o uchyleniu jurysdykcji różnychurzędników książęcych nad ludnością dóbr kościelnych, wchodząc nawet w takie szczegóły,jak wysyłanie komorników z pozwem, nie można było pominąć sądownictwa opolnego,gdyby ono istniało.W tych samych dokumentach zwalniano przecież chłopów biskupichi klasztornych od pełnienia wspólnie z opolem najróżniejszych powinności, począwszy odstawiennictwa i współodpowiedzialności w wypadkach, gdy książę lub jego urzędnikzwoływał opole dla wytyczenia granic albo w jakiejkolwiek innej sprawie.Czytamy więc,że chłopi z obdarzonych immunitetem posiadłości nie mają nigdy stawać w opolu z innymiwsiami ani na pozew nie muszą nikogo wysyłać do opola.Są też zwolnieni od opola, tak żew żadnej sprawie nie muszą w nim stawać , albo od sąsiedztwa, zwanego pospolicieopolem, od wołu i krowy, i od laski opolnej , bądz jeszcze krócej od opola i od laskiopolnej 81.Wszystkie te formuły oznaczają to samo.Opole nie jest w nich podmiotem władzysądowej, lecz pomocnikiem i przedmiotem książęcego sądownictwa [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Linki